کتاب اسطورههای بینالنهرینی: مجموعهی «اسطورههای ملل» که این کتاب جزو آن است، ترجمهی کتابهای مجموعهی «گذشته افسانهای» است که موزهی بریتانیا و دانشگاه تگزاس آن را مشترکاً منتشر کردهاند و شامل کتابهایی کم حجم و پر مطلب است که مهمترین داستانهای اساطیری اقوام و ملل مختلف جهان را بازگو میکنند.
بینالنهرین، همچنان که مهد یکی از کهنترین تمدنهای جهان است، مهد کهنترین قصههای اساطیری نیز هست که سرچشمهی بسیاری از اسطورههای بعدی ملل سامی و یونانیان بودهاند و برخی از آنها چون حماسهی گیلگمش – پادشاهی نیمه آسمانی که به جستجوی زندگانی جاوید برآمد – امروزه از آوازهای جهانی برخوردارند.
در این کتاب، پس از فصلی دربارهی ماجرای کشف و رمزیابی لوحههای گلی خط میخی در قرن نوزدهم، با زیباترین و جذابترین افسانههای این سرزمین کهنسال آشنا میشویم.
مشخصات کتاب اسطورههای بینالنهرینی
نام کتاب: اسطورههای بینالنهرینی
نویسنده: هنریتا مک کال
ترجمه: عباس مخبر
زبان کتاب: فارسی
فرمت: PDF
تعداد صفحات: ۱۱۶ صفحه
حجم فایل: ۴.۶ مگابایت
فهرست کتاب اسطورههای بینالنهرینی
یادداشت مترجم
یادداشت نویسنده
مقدمه
کشف و رمزگشایی
تعاریف و سنت ادبی
خدایان
میرندگان
مؤلفان
مخاطبان
گیلگمش و توفان
اسطوره اترخسیس
حماسه آفرینش
اسطورههای کوچکتر
حماسه ازرا
اتنه
ادپه
حماسه انزو
فرود ایشتر به جهان زیرین
نرگل و ارشکیگل
اسطوره و معنا
پیشنهادهایی برای مطالعه بیشتر
فهرست راهنما
مقدمه کتاب اسطورههای بینالنهرینی
بینالنهرین، سرزمین کهنسالی که شمال آن را آشور و جنوب آن را بابل تشکیل میداد، هنوز هم برای عدهی زیادی قلمروی ناشناخته است. البته بعضی جنبههای آن از طریق تورات به خوبی شناخته شده است: شکوه نینوا و بابل، سرشت خونآشام جنگجویان آشوری، قدرت جادویی پیشگویان بابلی، تجار ثروتمند و نیرومند، و شیوهی زندگی پرزرق و برق و شهوانی.
شخصیتهایی از قبیل حمورابی، نبوکدنصر، تیگلات – پیلسَر، آشور بانیپال و سناخریب به عنوان افرادی نیرومند یاد شدهاند. نقوش برجستهی موجود در موزهی بریتانیا و موزهی لوور، از شکوه، نظم، و اقتدار حکایت میکنند.
این نقوش، تدارکات جنگی، جنگها، محاصرهها، ارابهها، و شکار فراوان شیر را نشان میدهند. صرف اندازهی این نقوش گویای آن است که محافظان آنها حقیقتاً با عظمت بودهاند: گاوها و شیرهای بالدار عظیم، دارای پنج پا با پیچ و تابها و یراق کامل.
بیشتر مطالبی که دربارهی این تمدنهای باستانی میدانیم، چیزهایی است که کسانی که در آن روزگاران دور میزیستهاند میخواستهاند به ما منتقل سازند. این کار آنها نوعی تبلیغ در مقیاس عظیم است.
اما وقتی به گزارشهایی میرسیم که هدف آگاهانهی گفتگو با آیندگان را دنبال نمیکردهاند، وضع به کلی فرق میکند. از بینالنهرین مجموعهی وسیعی از کتیبههای گلی بر جای مانده است که در آنها همه چیر به ثبت رسیده است؛ از سادهترین شمارش گوسفند گرفته تا سرّیترین روشهای پیشگویی.
این آثار مجموعهای از مطالب مورد علاقهی مردم آن روزگار را به نمایش میگذارند. هضم یا تفسیر این مطالب در دنیایی که با آن روزگار فاصلهی بسیار زیادی دارد آسان نیست. شاید به همین دلیل است که این اسناد توجه و علاقهی زیادی را به خود جلب میکنند.
شاید بیشتر مطالب مندرج در این کتیبهها پیشپا افتاده باشند، اما بخش کوچکی از آنها را واقعاً میتوان در زمرهی آثار ادبی قرار داد. این بخش، حاوی داستانهایی است که هنوز هم اغلب ناآشنا مینمایند، هر چند دست کم بعضی از آنها در دنیای باستان کاملاً معروف بودهاند.
این داستانها حدوداً از زمان تولد عیسی مسیح تا اواسط قرن گذشته ناخوانده بر جای ماندند؛ در این تاریخ زبان اکدی که زبان این مطالب بود کشف رمز شد. فصل اول این کتاب، داستان کشف رمز این زبان و تأثیر آن است.
در طولانیترین اسطورهی بینالنهرینی، یعنی حماسهی گیلگمش، قهرمان حماسه که گیلگمش نام دارد، پادشاه نیمهاسمانی اوروک است که پس از مرگ دوستش اِنکیدو به جستجوی زندگانی جاوید برمیآید؛ جستجویی که او را به دیدار اوت – نَهپیشتیم، بازماندهی یک طوفان بزرگ رهنمون میشود.
طوفانی که برای مجازات انسانها نازل میشود، مضمون اسطورهی اَترَه خَسیس را نیز تشکیل میدهد. حماسهی آفرینش، حکایت آغاز جهان و احداث شهر بزرگ بابل، با حمایت خدای آن مَردوک است.
از جملهی اسطورههای کوچکتر، یکی فرود ایشتر به جهان زیرین است که در آن الهه ایشتر به جهان زیرین میرود تا با خواهر خود ارشکیگل، ملکهی جهان زیرین دیدار کند، اما برای بازگشت دچار مشکل میشود.
اسطورهی دیگری که از بسیاری جهات با فرود ایشتَر مشابه است، اسطورهی نَرگَل و اِرِشکیگَل است که در آن نرگل رهسپار سرزمین بیبازگشت میشود و ملکهی خود را اغوا میکند.
حماسهی اِزرا، حکایت افول بابل در غیبت موقت خدای حامی آن است؛ اَتَنَه پادشاه بدون فرزندی است که گیاهی جادویی را جستجو میکند که او را به داشتن وارثی توانا سازد؛ اَدَپَه یکی از کاهنان اِآ است که تعمداً بال باد جنوب را میشکند و به آسمان احضار میشود تا پاسخگوی رفتار خود باشد؛ و حماسهی اِنزو داستان پرندهای شرور است که لوح تقدیر را از خدای اِللیل میدزدد (لوحی که به دارندهاش قدرت فائقه میبخشد)، و طی نبردی با شکوه به دست خدای نینورتَه کشته میشود.
همهی این اسطورهها، روایت خدایان و مردم بینالنهرین است، و رفتار اغلب آنها – خوب یا بد – به گونهای است که برای مخاطبانش یقیناً آشنا بوده است. هیجانانگیزترین و غیرمنتظرهترین بخشهای این اسطورهها در مکانهایی اتفاق میافتند که میتوانسته غیرعادی باشد، اما آن قدر واقعی هست که توجه را به خود جلب کند: در جنگلها، دریاها، و کوهها.
سرعت جریان وقایع همواره کند است، و غالباً در جریان یک رؤیا یا هشدار، و یا توسط شخصیتی دیگر پیشاپیش خبر داده میشود، لذا چندان شگفتی نمیآفریند، و تعلیق آن کم است. القاب تثبیت شده فراوان است و همین موضوع، خصلت شکوهمند متون را افزایش میدهد.
در ترجمهای که در این کتاب ارایه شده، طول و نظم سطور کتیبهها حفظ شده است. شعر قافیهدار با تعریفی که ما از آن داریم به چشم نمیخورد، اما بهرهگیری از تمهیدات ادبی از قبیل تجنیس، سجع و نامآواها، جملگی به آفرینش نوعی وزن درونی کمک میکنند.
ترتیب و توالی، و تمهیداتی از قبیل تکرار دوباره و سهبارهی یک عمل، به منظور بالا بردن کشش نمایشی، در گزیدههای ارایه شده در این اثر حفظ شدهاند. به همین ترتیب، در جایی که متن اکدی فقط از یک صفت استفاده کرده است، مترجم خود را از وسوسهی به کار بردن چندین صفت مختلف، و یا شاخ و برگ دادن به متن برای مخاطبان پیچیدهتر معاصر دور نگاهداشته است. در ترجمه تا آن جا که امکان داشته تأثیرگذاری قوی و کیفیتهای ظریف متون اصلی منعکس شده است.
برای ترجمهها عمیقاً به دکتر س. م. دالی از دانشگاه آکسفورد مدیونم، زیرا از کتاب او با نام اسطورههایی از بینالنهرین (آکسفورد، ۱۹۸۹) برداشته شدهاند.
بیشتر بخوانید: اسطورهی آفرینش بابلی | آفریقا، افسانههای آفرینش | اسطوره در جهان امروز